Sắt P.2 – Thiếu máu thiếu sắt ở trẻ em

“Thiếu máu” và “Thiếu sắt” có gì liên quan với nhau?

“Thiếu máu” – “Thiếu sắt” – “Thiếu máu thiếu sắt” là 3 thuật ngữ khác nhau. Trong đó:

• Thiếu máu – Anemia: tình trạng hồng cầu không đủ mạnh khỏe để vận chuyển Oxy. Có thể là không đủ số lượng hồng cầu, hoặc hồng cầu bị bệnh nên biến dạng, giảm khả năng vận chuyển Oxy.
• Thiếu sắt – Iron deficiency (ID): tình trạng sắt trong cơ thể không đủ để duy trì chức năng sinh lý bình thường.
• Thiếu máu thiếu sắt – iron deficiency anemia (IDA): Tình trạng thiếu sắt dẫn tới thiếu nguyên liệu tạo hồng cầu (Sắt là thành phần cấu tạo nên hồng cầu trong máu, từ đó làm giảm số lượng hồng cầu, không đủ vận chuyển Oxy cho cơ thể), và “thiếu sắt” còn dẫn tới các hậu quả khác mà Khánh đã nêu ở mục trên.

Tuy nhiên, không phải lúc nào “Thiếu sắt” cũng dẫn đến “thiếu máu thiếu sắt”, nếu sắt chỉ thiếu nhẹ trong thời gian ngắn, cơ thể chúng ta sẽ tự điều chỉnh bằng cách lấy “sắt dự trữ” trong các cơ qua khác (ví dụ như gan) để sử dụng tạo hồng cầu, nếu tình trạng thiếu sắt nặng và lâu dài, sắt dự trữ đã hết, lúc đó bé mới có biểu hiện thiếu máu.

Hơn nữa, không phải “thiếu máu” nào cũng do “thiếu sắt”. Có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến thiếu máu, và cách điều trị của nó đều khác nhau. Khi bạn làm xét nghiệm máu cho bé, các thông số kết quả sẽ định hướng cho bác sĩ nghĩ đến nhiều nguyên nhân khác nhau, trong đó có thiếu sắt, xuất huyết, nhiễm giun móc, viêm nhiễm mạn tính hoặc các bệnh lý di truyền như thalassemia, bệnh lý hemoglobin, … Vì vậy, để biết bé thiếu máu thì dễ, nhưng để biết bé thiếu máu do nguyên nhân gì thì phức tạp hơn, có khi không chỉ dùng một kết quả công thức máu để biết tường tận được, vì vậy bạn hãy đi khám để con được điều trị thích hợp nha.

Làm cách nào để BS biết bé có thiếu sắt hay không?

Theo Khánh, có 3 trường hợp có thể xảy ra khi BS chỉ định  cho một bé bổ sung sắt:

• Trường hợp 1: bé đi khám có dấu hiệu thiếu máu trên lâm sàng, BS cho làm công thức máu, nghi ngờ thiếu máu (Hb dưới ngưỡng bình thường), kèm Ferritin và sắt huyết thanh giảm nên nghĩ thiếu máu này do thiếu sắt à BS cho bổ sung sắt
• Trường hợp 2: bé chưa có dấu hiệu thiếu máu, BS làm xét nghiệm vô tình thấy bé có tình trạng thiếu sắt à BS cho bổ sung sắt
• Trường hợp 3: Bé chưa có dấu hiệu thiếu máu, tuy nhiên có yếu tố nguy cơ thiếu máu (sinh non, đa thai, biếng ăn…) và hiện tại chế độ ăn được BS đánh giá cũng không đủ sắt à BS sẽ cho bổ sung sắt cho đến khi bé có thể ăn đủ sắt trở lại. Ở trường hợp này, có thể BS không chắc chắn bé có thiếu sắt, nhưng nhiều BS có kinh nghiệm trong việc bổ sung sắt nên cho bé dùng luôn mà không cần xét nghiệm.

Có phải cứ bị “thiếu máu” thì phải bổ sung sắt?

Chỉ bổ sung sắt theo liều điều trị khi nghi ngờ trẻ thiếu máu do thiếu sắt. Nếu bác sĩ xác định được nguyên nhân khác gây thiếu máu, có thể trẻ không cần bổ sung sắt theo liều điều trị, mà chỉ cần bổ sung theo liều thông thường (nếu chế độ ăn của bé thiếu sắt).

Bé bị “thiếu máu” nhưng bổ sung sắt vẫn không cải thiện, mẹ phải làm gì?

Có nhiều nguyên nhân cần xem lại nếu bé bổ sung sắt vẫn không cải thiện thiếu máu.

• Bé thiếu máu do nguyên nhân khác: có thể bé đang trong quá trình điều trị thử với sắt, nếu bé thiếu máu do nguyên nhân khác, việc bổ sung sắt có thể không giúp bé cải thiện, bạn nên quay lại tái khám với bác sĩ để tiếp tục tìm nguyên nhân và điều trị thích hợp nhé.
• Mẹ tự bổ sung nên không đúng liều điều trị: Liều điều trị ở trẻ thiếu máu thiếu sắt khác với liều bổ sung thông thường, có thể những liều này không được liệt kê kĩ trên hướng dẫn sử dụng. Hoặc liều bổ sung của mỗi chế phẩm sắt là khác nhau (có loại là Sắt II Sulfate, có loại là phức hợp Sắt Polysaccharide,… các loại này có hàm lượng sắt khác nhau dẫn đến liều dùng cũng khác nhau) nên mẹ bổ sung không đủ cho bé, dẫn tới việc không cải thiện được triệu chứng, mẹ nên tham khảo ý kiến bác sĩ để bổ sung cho phù hợp nha.
• Đánh giá quá sớm: Khi bổ sung sắt, cơ thể của bé cần thời gian để hấp thu và sử dụng sắt, thông thường trẻ sẽ được đánh giá lại chỉ số Hb sau 2 tuần đối với trẻ thiếu máu thiếu sắt nặng (Hb < 9 g/dL), hoặc sau 4 tuần đối với trẻ thiếu máu thiếu sắt nhẹ, lúc này chỉ số cũng mới cải thiện một ít thôi (Hb tăng khoảng 1 g/dL). Sau đó 3 tháng, bé sẽ được kiểm tra lại cả chỉ số Ferritin và Hb. Nếu chưa đủ thời gian này, có thể mẹ sẽ chưa thấy cải thiện rõ trên xét nghiệm. Mẹ cần đợi thêm nhé.

Các bài viết khác trong chuyên đề Bổ sung sắt cho trẻ em:

• Sắt P.1: Vì sao cần bổ sung sắt cho trẻ?
• Sắt P.2: Thiếu máu thiếu sắt ở trẻ em
• Sắt P.3: Khi nào trẻ cần bổ sung sắt?
• Sắt P.4: Cách bổ sung sắt từ thức ăn
• Sắt P.5: Hướng dẫn tính liều bổ sung sắt

Những thông tin trong bài chỉ mang tính chất tham khảo, mỗi người là một cá thể khác nhau, có tình trạng cơ thể và bệnh lý đều khác nhau. Y học là thường xuyên thay đổi và cần phải cập nhật thường xuyên. Kiến thức Khánh ghi hôm nay, có khi ngày mai trên thế giới lại có nghiên cứu mới làm cho những gì Khánh viết trở nên lỗi thời. Vì vậy, Khánh mong rằng những gì Khánh viết sẽ giúp các mẹ phần nào chuẩn bị tâm lý, chứ các bạn đừng dùng nó để can thiệp vào việc điều trị của bác sĩ, cũng như đánh giá bất cứ một nhân viên y tế nào. Chỉ có bác sĩ điều trị cho bé là rõ nhất về tình trạng của con, và biết rõ nhất mình đang làm gì và cần làm gì nhất cho bé. Nếu có gì thắc mắc, các bạn hãy hỏi trực tiếp bác sĩ điều trị của bé nhé. Hãy nhớ rằng thông tin trên mạng chỉ dùng để tham khảo thôi.

Ngoài ra, Khánh rất biết ơn nếu các bạn phát hiện những bài viết của Khánh có sai sót và nhắn lại cho Khánh. Khánh sẽ xem lại và sửa chữa cho đúng nhất có thể.

Cảm ơn các bạn đã đọc

Các bạn có thể liên hệ với Khánh tại:

FB cá nhân: Khánh Bùi Similac

Fanpage: Dinh Dưỡng Trẻ Em

Shopee: sanhostoryhcm

Group: Tiệm sữa Khánh Bùi